ေဆာင္ရန္ ေရွာင္ရန္ ဆယ္ဂဏန္းမ်ား

(က)အကုသလကမၼပထတရား(၁၀)ပါး(အကုသိုလ္ကံဆယ္ပါး)
၁။ ပါဏာတိပါတ = သတၱ၀ါတို႔ကို ေသေစလိုေသာေစတနာျဖင့္ သတ္ျဖတ္မႈ။
၂။ အဒိႏၷာဒါန    = သူတစ္ပါးတို႔၏ ဥစၥာကို ခိုး၀ွက္တိုက္ခိုက္လွည့္ပတ္ယူမႈ။
၃။ ကာေမသုမိစၦာစာရ = ကာမဂုဏ္တို႔၌ ကဲ့ရဲ႕ထိုက္စြာ ယုတ္ယုတ္မာမာက်င့္မႈ။
၄။ မုသာ၀ါဒ = မဟုတ္မမွန္ လိမ္လည္၍ ေျပာဆိုမႈ။
၅။ ပိသုဏ၀ါစာ = ေခ်ာပစ္ကုန္းတိုက္ေသာစကားကို ေျပာဆိုမႈ။
၆။ ဖရုသ၀ါစာ = ၾကမ္းတမ္းယုတ္မာေသာ စကားကိုေျပာဆိုမႈ။
၇။ သမၹပၸလာပ  = သိမ္ဖ်င္းေသာစကား အတင္းအဖ်င္းစကားကို ေျပာဆိုမႈ။
၈။ အဘိဇၥ်ာ  = သူတစ္ပါး၏ ဥစၥာကို မတရားရယူရန္ႀကံစည္မႈ။
၉။ ဗ်ာပါဒ  = သူတစ္ပါး၏ အသက္ႏွင့္စည္းစိမ္ ပ်က္စီးရန္ႀကံစည္မႈ။
၁၀။ မိစၦာဒိ႒ိ = ကံ ႏွင့္ ကံ၏အက်ဳိးကို ပယ္၍ လြဲမွာစြာယုံၾကည္မႈ။

(ခ)ကုသလကမၼပထတရား(၁၀)ပါး(ကုသိုလ္ကံဆယ္ပါး)
၁။ ပါဏာတိပါတ၀ိရတိ = သတၱ၀ါတို႔အသက္ကိုသတ္ျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၂။ အဒိႏၷဒါန၀ိရတိ  = သူတစ္ပါးပစၥည္းဥစၥာကို မတရားယူျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၃။ ကာေမသုမိစၦာစာရ၀ိရတိ = ကာမဂုဏ္တို႔၌ မွားယြင္းစြာက်င့္ျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၄။ မုသာ၀ါဒ၀ိရတိ = မမွန္ေသာစကားေျပာဆိုျခင္းမွ  ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၅။ ပိသုဏ၀ါစာ၀ိရတိ = ကုန္းေခ်ာရန္တိုက္ စကားေျပာဆိုျခင္းမွ  ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၆။ ဖရုသ၀ါစာ၀ိရတိ = ၾကမ္းတမ္းရိုင္းျပေသာ စကားေျပာဆိုျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၇။ သမၹပၸလာပ = အက်ဳိးမရွိ သိမ္ဖ်င္းေသာစကားေျပာဆိုျခင္းမွ  ေရွာင္ၾကဥ္မႈ။
၈။ အနဘိဇၥ်ာ  = သူတစ္ပါး၏ ဥစၥာကို မတရားရယူရန္ မႀကံစည္မႈ။
၉။ အဗ်ာပါဒ = သူတစ္ပါး၏ အသက္ႏွင့္ စည္းစိမ္ပ်က္စီးရန္ မႀကံစည္မႈ။
၁၀။ သမၼာဒိ႒ိ = မွန္ကန္ေသာအယူကို ယုံၾကည္မႈ။

(ဂ) ပုညႀကိယ၀တၳဳ(၁၀)ပါး
၁။ ဒါန  = မိမိ၏ပစၥည္းဥစၥာကို လွဴဒါန္းေပးကမ္းမႈ။
၂။ သီလ = ၅ပါး၊ ၈-ပါး၊ ၁၀-ပါး စေသာသီလတို႔ကိုေဆာက္တည္မႈ။
၃။ ဘာ၀နာ = သမထဘာ၀နာႏွင့္ ၀ိပႆနာဘာ၀နာ စီးျဖန္းမႈ။
၄။ အပစာယန = အသက္၊ သိကၡာ၊ ဂုဏ္ႀကီးျမင့္သာသူတို႔အား ရိုေသမႈ။
၅။ ေ၀ယ်ာ၀စၥ = ကုသိုလ္ေရးကိစၥမ်ား၌ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈ။
၆။ ပတၱိဒါန = မိမိရေသာ ကုသိုလ္အဖို႔ကို အမွ်ေပးေ၀မႈ။
၇။ ပတၱာႏုေမာဒန = သူတစ္ပါးေပးေ၀ေသာ ကုသိုလ္အဖို႔ကို ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ သာဓုေခၚမႈ။
၈။ ဓမၼႆ၀န = သူေတာ္ေကာင္းတရားကို နာၾကားမႈ။
၉။ ဓမၼေဒသနာ = လာဘ္လာဘကို မငဲ့ကြက္ပဲ သူေတာ္ေကာင္းတရားကိုေဟာၾကားမႈ။
၁၀။ ဒိ႒ိဇုကမၼ = အယူကို ေျဖာင္မွန္စြာယူမႈ။

(ဃ) သံေယာဇဥ္(၁၀)ပါး
၁။ ကာမရာဂသံေယာဇဥ္ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာတဏွာ။
၂။ ရူပရာဂသံေယာဇဥ္ = ရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထိုစ်ာန္အက်ဳိး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာတဏွာ။
၃။ အရူပရာဂသံေယာဇဥ္ = အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထိုစ်ာန္အက်ဳိး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာတဏွာ။
၄။ ပဋိဃသံေယာဇဥ္ = အမ်က္ေဒါသႀကီး၌ တြယ္တာျခင္း။
၅။ မာနသံေယာဇဥ္ = ေထာင္လႊား၀င့္ၾကြားမႈ၌ တြယ္တာျခင္း။
၆။ ဒိ႒ိသံေယာဇဥ္ = အယူမွားယြင္းမႈ၌ တြယ္တာျခင္း။
၇။ သီလဗၺတပရာမာသသံေယာဇဥ္ = ႏြားအက်င့္၊ ေခြးအက်င့္စသည္ မွားယြင္းစာက်င့္မႈ၌ တြယ္တာျခင္း။
၈။ ၀ိစိကိစၦာသံေယာဇဥ္ = ယုံမွားသံသယျဖစ္မႈ ၌ တြယ္တာျခင္း။
၉။ ဥဒၶစၥသံေယာဇဥ္ = စိတ္ပ်ံ႕လြင္မႈ၌ တြယ္တာျခင္း။
၁၀။ အ၀ိဇၨာသံေယာဇဥ္ = အာရုံ၏သေဘာအမွန္ကိုမသိျခင္း၌ တြယ္တာျခင္း။

(င) ကိေလသာ(၁၀)ပါး
၁။ ေလာဘ =လိုခ်င္တပ္မက္မႈ
၂။ ေဒါသ = အမ်က္ေဒါသ
၃။ ေမာဟ = မသိျခင္း၊ ေ၀၀ါးျခင္း။
၄။ မာန = ေထာင္လႊား၀င့္ၾကြားျခင္း။
၅။ ဒိ႒ိ = အယူလြႊဲ။
၆။ ၀ိစိကိစၦာ = ယုံမွားသံသယ။
၇။ ထိန = ငိုက္ျမည္းျခင္း။
၈။ ဥဒၶစၥ = ပ်ံ႕လြင့္ျခင္း။
၉။ အဟိရက = မေကာင္းမႈျပဳရန္မရွက္ျခင္း။
၁၀။ အေနာတၱပၸ = မေကာင္းမႈျပဳရန္မေၾကာက္ျခင္း။

(စ) အသုဘ(၁၀)ပါး
၁။ ဥဒၶဳမာတက = ေသလြန္ၿပီး ၂ရက္ ၃ရက္ၾကားသည့္အခါ ဖူးဖူးေရာင္ပုပ္ေနေသာ မသာေလာင္း။
၂။ ၀ိနီလက = အနီအျဖဴေရာစပ္လ်က္ ညဳိမည္းပုပ္ပြေနေသာ မသာေလာင္း။
၃။ ၀ိပုဗၺက = ျပည္တစိုစိုေပါက္ကြဲယိုလ်က္ရွိေသာ မသာေလာင္း။
၄။ ၀ိစၦိဒၵက = အထက္ေအာက္ ႏွစ္ပိုင္းသုံးပိုင္းျပတ္ေနေသာ မသာေလာင္း။
၅။ ၀ိကၡာယိတက = ေခြး ဠင္းတ က်ီးစသည္တို႔ ကိုက္ျဖတ္စားထားေသာ မသာေလာင္း။
၆။ ၀ိကၡိတက = လက္ေျခဦးေခါင္း ကိုယ္ခႏၶာတို႔ကို ဖရိုဖရဲႀကဲပစ္ထားေသာ မသာေလာင္း။
၇။ ဟတ၀ိကၡိတၱက = ဒါးလွံလက္နက္တို႔ျဖင့္ အစိတ္စိတ္အျမြာျမြာ လွီးျဖတ္ႏွိပ္စက္ထားေသာ မသာေလာင္း။
၈။ ေလာဟိတက = ေသြးမ်ားထြက္ယိုလ်က္ တစ္ကိုယ္လုံးေသြးလိမ္းက်ံေနေသာ မသာေလာင္း။
၉။ ပုဠဳ၀က = ပိုးေလာက္မ်ား ျပည့္ႏွက္ေနေသာ မသာေလာင္း။
၁၀။ အ႒ိက = အရိုးမ်ားသာ စုေပါင္း၍၄င္း၊ ျပန္႔ႀကဲ၍၄င္းၾကြင္းက်န္ရစ္ေသာ မသာေလာင္း။

(ဆ) အႏုႆတိ(၁၀)ပါး
၁။ ဗုဒၶႏုႆတိ = ဘုရား၏ပုံသ႑ာန္ႏွင့္ဂုဏ္ေတာ္မ်ားကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။

၂။ ဓမၼာႏုႆတိ = ပိဋကတရား၊ မဂ္ဖိုလ္တရားမ်ား၏ဂုဏ္ေတာ္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၃။ သံဃာႏုႆတိ = အရိယာသံဃာေတာ္မ်ား၏ဂုဏ္ေတာ္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၄။ သီလာႏုႆတိ = မိမိေစာင့္ထိန္းထားေသာသီလ၏ဂုဏ္ေတာ္မ်ားႏွင့္ မက်ဳိးမေပါက္သည္တို႔ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၅။ စာဂါႏုႆတိ = ရက္ရက္ေရာေရာမိမိ လွဴဒါန္းခဲ့ေသာဒါန၏ဂုဏ္ေတာ္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၆။ ေဒ၀တာႏုႆတိ = နတ္ျဗဟၼာမ်ားအားသက္ေသျပဳ၍ မိမိ၏ကုသိုလ္မ်ားကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၇။ ဥပသမာႏုႆတိ = နိဗၺာန္၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးမ်ားကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၈။ မရဏာႏုႆတိ = မိမိ၏ေသျခင္းတရားသေဘာကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၉။ ကာယဂတာသိတ = ဆံပင္၊ ေမြးညွင္းစသည့္ ၃၂ ေကာ႒ာသကို ထင္ျမင္ေအာင္ အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။
၁၀။ အာနာပါနႆတိ = ထြက္သက္၀င္သက္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မႈ။

 (ဇ) ကသိုဏ္း(၁၀)ပါး 
၁။ ပထ၀ီကသိုဏ္း = ေျမကသိုဏ္း၊
၂။ အာေပါကသိုဏ္း = ေရကသိုဏ္း၊
၃။ ေတေဇာကသိုဏ္း = မီးကသိုဏ္း၊
၄။ ၀ါေယာကသိုဏ္း = ေလကသိုဏ္း၊
၅။ နီလကသိုဏ္း = အညိဳေရာင္အဆင္းကသိုဏ္း၊
၆။ ပီတကသိုဏ္း = ေရႊေရာင္အဆင္းကသိုဏ္း၊
၇။ ေလာဟိတကသိုဏ္း = အနီေရာင္အဆင္းကသိုဏ္း၊

၈။ ၾသဒါတကသိုဏ္း = အျဖဴေရာင္အဆင္းကသိုဏ္း၊
၉။ အာကာသကသိုဏ္း = ေကာင္းကင္ဟင္းလင္းျပင္ကသိုဏ္း၊
၁၀။ အာေလာကကသိုဏ္း = အလင္းေရာင္ကသိုဏ္း၊

(စ်) ဥပၸကၠိေလသ(၁၀)ပါး(၀ိပႆနာကိုညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာတရားဆယ္ပါး)
၁။ ၾသဘာသ = ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ
၂။ ပီတိ = ၀ိပႆနာဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ပီတိေစတသိက္၊ ႏွစ္သက္မႈ။
၃။ ပႆဒၶိ = ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ပါးထူးျခားလြန္ကဲစြာၿငိမ္းေအးမႈ။
၄။ အဓိေမာကၡ = ကမၼ႒ာန္းအာရုံ၌ စူးစိုက္စြာသက္၀င္ယုံၾကည္ေသာ သဒၵါ။
၅။ ပဂၢဟ = ၀ိပႆနာစိတ္ကိုေနာက္မဆုတ္ေအာင္ အားေပးေသာ၀ီရိယ။
၆။ သုခ = တစ္ကို္ယ္လုံး ေအးခ်မ္းသည့္သုခ။
၇။ ဉာဏ =ဉာဏ္မ်ားလြန္စြာထက္ျမက္ေနျခင္း။
၈။ ဥပ႒ာန = ကမၼ႒ာန္းအာရုံ၌ စြဲၿမဲတည္ေနေသာ သတိ။
၉။ ဥေပကၡာ = ကမၼ႒ာန္းအာရုံအား ဗ်ာမမ်ားရပဲ ရႈႏိုင္မႈ။
၁၀။ နိကႏၱိ = သိမ္ေမြ႕ေသာတဏွာ။
(မွတ္ခ်က္။ အမွတ္(၁) ၾသဘာသမွ အမွတ္(၉)ဥေပကၡာအထိ တရားမ်ားမွာ အကုသိုလ္တရားမ်ားမဟုတ္ပါ။   ၀ိပႆနာညစ္ညဴးေၾကာင္းမွ်သာျဖစ္သည္။ အမွတ္(၁၀) နိကႏၱိတဏွာသာလွ်င္ အကုသိုလ္တရားျဖစ္ပါသည္။)

(ည) ၀ိပႆနာဉာဏ္(၁၀)ပါး
၁။ သမၼသနဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱလကၡဏာတို႔ျဖင့္ ဆင္ျခင္သုံးသပ္ေသာဉာဏ္။
၂။ ဥဒယဗၺယဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တို႔၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းကိုရႈသိေသာဉာဏ္။
၃။ ဘဂၤဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တို႔၏ ပ်က္ျခင္းကို ရႈသိေသာဉာဏ္။
၄။ ဘယဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္သခၤါရတို႔သည္ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ဟုသိေသာဉာဏ္။
၅။ အာဒီန၀ဉာဏ္ = ရုပ္္နာမ္တရားတို႕ကို အျပစ္ျမင္ေသာဉာဏ္။
၆။ နိဗၺိဒဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို ၿငီးေငြ႕ဖြယ္အျဖစ္ ရႈျမင္ေသာဉာဏ္။
၇။ မုစၥိတုကမ်တာဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါးရုပ္နာမ္တရားတို႔၏အေႏွာင္အဖြဲ႕မွလြတ္ေျမာက္လိုေသာဉာဏ္။
၈။ ပဋိသခၤါဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္အေႏွာင္အဖြဲ႕မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္း၏အက်ဳိးငွာ ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကိုသိမ္းဆည္းေသာဉာဏ္။
၉။ သခၤါရုေပကၡာဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါးသခၤါရတရားတို႔၌ ႏွစ္သက္ျခင္း ေၾကာက္လန္႔ျခင္းမျဖစ္ပဲ လ်စ္လ်ဴရႈတတ္ေသာဉာဏ္။
၁၀။ အႏုေလာမဉာဏ္ = ေအာက္၀ိပႆနာကိုးပါးတို႔အား၄င္း၊ အထက္ျဖစ္ေသာမဂ္ဉာဏ္အား၄င္း ေလ်ာ္စြာျဖစ္ေသာဉာဏ္။